CEPEJ 2022 Raporu: Avrupa’da Adaletin Maliyeti

Yayınlanma Tarihi

Yeni veriler gösteriyor ki, Avrupa ülkeleri adalet sistemlerine diğer kamu hizmetlerine kıyasla daha düşük bütçe ayırıyor.


Son yıllarda COVID-19 pandemisi ve Rusya’nın Ukrayna’yı işgali gibi küresel olaylar, Avrupa genelindeki adalete ayrılan bütçeleri olumsuz etkiledi. Yaşanan mali sıkıntılar, birçok ülkede mahkemelerin iş yükünün artmasına ve personel eksikliğine yol açtı.

Avrupa Adaletin Etkinliği Komisyonu (CEPEJ) tarafından yayınlanan yeni istatistikler, Avrupa kıtasının GSYİH’sinin yalnızca %0,31’ini adalete harcadığını gösteriyor. Bu da kişi başına yılda ortalama 85,40 avro gibi küçük bir miktara denk geliyor. 2022 yılı verilerine dayanarak hazırlanan bu rapor, Fas ve İsrail’i de kapsıyor.

Zengin Ülkeler Daha Fazla Harcıyor

Komisyon, İsviçre, Monako ve Lüksemburg gibi daha zengin ülkelerin genellikle adalet sistemine daha yüksek bir bütçe ayırdığını ve kişi başına 200 avroyu aşabildiğini tespit etti.

Bununla birlikte; Karadağ, Ukrayna ve Bosna Hersek gibi az varlıklı ülkeler ise GSYİH’lerinin daha yüksek bir yüzdesini adalete ayırıyor. CEPEJ, bunun ekonomik kaynakları göz önüne alındığında daha büyük bir çabayı yansıttığını belirtiyor.

Bütçenin Büyük Kısmı Mahkemelere Gidiyor

Avrupa genelindeki adalet bütçesinin çoğu, yaklaşık üçte ikisi, mahkemelere harcanıyor. Bütçenin dörtte biri savcılığa, %11’i ise adli yardıma gidiyor.

2020’den bu yana adli yardım harcamalarında %16’lık bir düşüş yaşanırken, Avrupa Konseyi’ne göre mahkemeler ve savcılığa harcanan miktar sırasıyla %11,74 ve %18,75 oranında artış gösterdi.

Adalete Eşitsiz Erişim

Avrupa Adaletin Etkinliği Komisyonu (CEPEJ), gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler arasında adli yardıma ayrılan bütçe konusunda büyük bir uçurum olduğunu ortaya koydu. Kişi başına düşen milli geliri 20.000 Avro’nun üzerinde olan ülkeler, adalet bütçelerinin ortalama %24’ünü adli yardıma ayırıyor. Ancak gelişmekte olan ülkelerde durum hiç iç açıcı değil. Adli yardıma ayrılan pay, bu ülkelerde sadece %3 gibi çok düşük bir seviyede kalıyor.

Avrupa’da Cam Tavan Kırılıyor mu?

2022’de Avrupa’da 100.000 kişi başına ortalama 22 hakim, 12 savcı ve 180 avukat düşüyordu.

Avrupa genelinde kadın hakim ve savcı sayısı erkeklerden daha fazla. Bu oran hakimlerde %57, savcılarda ise %54. CEPEJ, adalet sisteminde kadınların üst düzey pozisyonlara yükselmesinin önündeki görünmez engellerin hala var olduğunu, ancak bu engellerin yavaş yavaş aşılmaya başlandığını belirtiyor.

Hakim ve Savcı Maaşları

Hakimlerin brüt geliri, kariyerlerinin başında ortalama ulusal maaşın 2,5 katı, kariyerlerinin sonunda ise 4,9 katı daha fazla. Avrupa Konseyi’ne göre, savcıların kariyerlerinin başındaki brüt maaşı ise ortalama ulusal maaşın 1,9 katı iken, bu oran Yargıtay seviyesinde 3,7’ye yükseliyor.

Adalete Erişim ve Mahkemelerin Etkinliği

Adalete erişim konusunda, 46 Avrupa Konseyi ülkesinden 44’ü yasal metinlere ve içtihatlara ücretsiz çevrimiçi erişim sunuyor. Bu, vatandaşların ve hukuk profesyonellerinin bilgiye daha kolay ulaşabilmesi ve haklarını daha iyi anlayabilmesi açısından önemli bir gelişme. Ancak adalete erişim konusunda hala önemli bir engel var: mahkeme harçları. Sadece üç ülke (Fransa, Lüksemburg ve İspanya) hem hukuk hem de ceza davalarında mahkeme harcı almıyor. Diğer ülkelerde, mahkemeye başvurmak isteyen kişiler belirli bir ücret ödemek zorunda kalıyor ve bu da maddi durumu yetersiz olanlar için adalete erişimi zorlaştırıyor.

Mahkeme sayısı azalmaya devam ederken, alternatif uyuşmazlık çözüm mekanizmaları ve dijital çözümler artıyor ve genel olarak mahkemeler kıta genelinde daha verimli hale geliyor.

Avrupa Adaletin Etkinliği Komisyonu (CEPEJ), bir davanın işlenmesi için gereken teorik sürenin, COVID-19 pandemisinin patlak verdiği 2020 yılına kıyasla genel olarak azaldığını, ancak bunun dava türüne ve yargı yetkisinin seviyesine bağlı olduğunu belirtti.

KAYNAK: euronews, “How much does Europe spend on justice?” by James Thomas